در پهنه پر طراوت كوهپايه هاي توچال و دره سرسبز دربند, بخش دل انگيزي از شمال شهر تهران شكل مي گيرد كه مجموعه سعدآباد با يك ميليون و صد هزارمترمربع وسعت دراين گستره غنوده است.
سعدآباد كه از شمال با كوههاي البرز,از مشرق با گلابدره, از مغرب با ولنجك و از جنوب با تجريش همسايگي دارد, در زمان قاجار, محل استقرار و سكونت تابستاني شاهان اين سلسله بوده است.پس از كودتاي 1299, در وسعتي تازه و الحاق باغ هاي مختلف, به اقامتگاه تابستاني رضاخان اختصاص يافته,كاخ و كوشك هايي به مناسبت و ضرورت هاي گوناگون در جاي جاي اين پهنهء برتافته از درختان كهن و سپيدار و سرو, به فاصله اي از بازمانده بناهاي قاجار سر برآورده كه طي ساليان به چهارده كاخ كوچك و بزرگ, هركدام به سبك و شيوه اي در معماري رسيده است.
حاج آقا رضا رفيع در خاطرات خود مي نويسد:” من سعدآباد را از ابوالفتح سردار اعظم- پسر بانو عظمي خواهر ظلل السلطان به مبلغ چهارصد هزارتومان با مهر حاج آقا نورا… و كلباسي براي رضاخان سردار سپه خريداري كردم.
سعدآباد كه من آن موقع خريداري كردم به اين بزرگي نبود و وسعت آن هشت هزار متر كنار رودخانه با عمارت حاليه ملكه مادر بود.
البته بعد از خريداري سعدآباد از سردار اعظم, تپه علي خان والي را از پدر سرتيپ والي به مبلغ هفت هزار تومان خريداري نمودم و اين تپه همان تپه اي است كه كاخ شهوند را رضا خان بر روي آن بنا كرد و مادر شاهپور عبدالرضا(عصمت دولتشاهي)در آن كاخ مي نشست.
از باغ هايي كه اراضي آنها داخل اراضي سعدآباد شد,باغ آقامحمد جواد گنجه اي است كه جزء جعفرآباد بود, از باغ امام جمعه هم مقدار زيادي داخل باغ سعدآباد شد و خانه هاي جنوبي سعدآباد كه مربوط به دوره قاجار بود از نصيرالدوله خريداري گرديد و در زمان پهلوي اول به عنوان سربازخانه سعدآباد مورد استفاده قرار مي گرفت.سپس باغ هاي ديگري در اطراف سعدآباد از جمله باغ هاي سالار جنگ, سپهبد امان ا… ميرزا, مستوفي الممالك,شكرا… قوام الدوله, همدم السلطنه خواهر مستوفي و محمود بدر(به فتح باء و كسر دال)خريداري و جزو سعدآباد گرديد.رضاشاه درآن زمان در ميان درختان چنار سعدآباد چادري مي زد و گاهي هم زير آن پذيرايي مي كرد.
در زمان پهلوي اول, سراسر باغ سعدآباد از رودخانهء دربند مشروب مي شد.رضاشاه آب رودخانهء دربند را خريداري كرد و به آبياري اين باغ اختصاص داد ولي پهلوي دوم دوازده ساعت از آب رودخانه را به رعايا بخشيد
و چون آب اين رودخانه براي آبياري سعدآباد كافي نبود از دوازده رشته قنات هاي قديمي و جديدالاحداث استفاده گرديد.
قناتهاي باغ سعدآباد
1- هراش آب (به فتح هاء).
2- قنات قوام الدوله.
3- قنات كاخ سنگي
4- قـــــات جعــــفرآبـــاد.
5- قـــنات آب نـما.
6- قنات كاخ سفيد.
7 و8-قنات هاي دفتر مخصوص
.9- قنات جواديه.
10- قنات گلخانه
11 – قنات كاخ شمس.
12- قنات خوابگاه
درهاي باغ سعدآباد
1- در نظاميه كه رضاشاه بيشتر از اين در وارد سعدآباد مي شد.
2- در زعفرانيه
3- در خيابان دربند كه محمدرضا شاه بيشتر از اين در وارد كاخ مي شد.
4- در ميدان دربند
5و6- دو در در جعفرآباد
7- در رودخانه
8- در كاخ سفيد
كاخ هاي سعدآباد
هيجده كاخ كوچك و بزرگ از دوره هاي قاجاريه و پهلوي در سعدآباد وجود دارند كه چون در نظر است در شماره هاي آينده اين نشريه , درباره هر يك از آنها به صورت مشروح , مطالبي آورده شود در اين شماره فقط به ذكر نام آنها بسنده مي كنيم .
1- كاخ احمدشاهي (در اختيار بسيج خواهران) .
2- كاخ شهوند (كاخ موزه سبز فعلي) .
3- كاخ سفيد (كاخ موزه ملت).
4- كاخ اختصاصي (موزه تاريخ طبيعي سابق در حال حاضر در اختيـار نهاد رياســت جمهوري) .
5- كاخ اسود (سياه) موزه هنرهاي زيبا فعلي .
6- كاخ شمس (موزه مردم شناسي) .
7- كاخ اشرف (موزه ظروف سابق) .
8- كاخ غلامرضا (ساختمان تبصره 36) .
9- كاخ ملكه مادر (ســــاختمان جمهوري) .
10- كاخ احمدرضا (در اختيار نهاد) .
11- ساختمان عبدالرضا (امور اداري سعدآباد) .
12- كاخ بهمن پهلوي پسر غلامرضا (مركز آموزش) .
13- كاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامي) .
14- كاخ فريده ديبا (در اختيار نهاد) .
15و 16- كاخهاي قديم و جديد وليعهد رضا پهلوي (موزه بهزاد و دفينه).
17- كاخ فرحناز و عليرضا فرزندان محمدرضا شاه( موزه خط و كتابت ميرعماد).
18- كاخ ليلا (موزه آبكار)
علاوه بر كاخ هاي مذكور و چندين ساختمان قديمي ديگر , تاسيسات و امكانات ديگري همچون : سالن هاي مرغداري و گاوداري , موزستان و گلخانه هاي گوناگون , استخرهاي مختلف , چشمه سارها , زمين هاي تنيس و سالن بولينگ , سينما و آمفي تئاتر روباز در اين مجموعه 110 هكتاري وجود دارند
تلفنهاي اصلي: تلفن : 22285017 – 9-22282031 | دورنگار: 22282079
