مسجد گوهرشاد، يكي از بناهاي باشكوه و باستاني عهد تيموري است كه در اوايل قرن نهم قمري بنا شده است اين بناي تاريخي در جنوب حرم مطهر رضوي قرار دارد و به رواق‌‌هاي دارالسياده و دار الحفاظ متصل است.
اين مسجد به دستور بانو گوهرشاد، دختر امير غياث الدين ترخان، از امراي جغتايي، همسر شاهرخ تيموري در سال 821 قمري توسط معمار معروف ايراني، قوام الدين شيرازي، با به‌كارگيري سبك معماري دوران تيموري ساخته شد.
كاشي‌كاري مسجد، نمونه‌اي از شاهكارهاي عهد تيموري است. طاق‌‌هاي گنبدي شكل مسجد و مناره‌‌هاي آن با ويژگي و تزيينات خاص و با استفاده از سبك مقرنس، همچنين نقوش و خطوط ديواري بر روي زمينه گچي و معرق‌كاري ممتاز عصر تيموري، جلوه‌‌هاي بي‌نظيري را به نمايش گذاشته است.
اين بناي باستاني، نمونه كامل و برجسته هنر ايراني به شمار مي‌رود كه تمام خصوصيات و ويژگي‌‌هاي معماري سنتي در آن به‌كار رفته است.
به‌ويژه ايوان جنوبي مسجد به نام ايوان مقصوره، با حدود 500 متر مربع مساحت، 37 متر طول و 5/25 متر ارتفاع، از باشكوه‌ترين ايوان‌‌هاي مسجد است.
ضلع‌هاي مسجد، همه با كاشي‌‌هاي معرق نفيس آراسته شده و در تمام ديوارها و غرفه‌‌هاي آن اسماء الله و آيات قرآن و احاديثي كه بعضي مربوط به مسجد است، وجود دارد.كتيبه ممتاز و تاريخي بايسنقر (فرزند گوهرشاد) كه از بهترين ثلث‌نويسان عهد تيموري بوده، با زيباترين خطوط ثلث بر پيشاني ايوان مقصوره خودنمايي مي‌كند و تاريخ بناي مسجد بر كاشي معرق، در اين كتيبه به چشم مي‌خورد.محراب، يك پارچه از سنگ مرمر با تزيينات و كنده‌كاري و كتيبه‌اي در ميان مقرنس‌كاري‌‌هاي آن، نمايانگر هنر آن دوران است.منبر صاحب الزمان (عج) واقع در كنار محراب ايوان مقصوره، از لحاظ قدمت حائز اهميت است.اين منبر نفيس، از چوب گردو و گلابي با شيوه منبت‌كاري بدون به كار رفتن ميخ در آن، به دست پر توان استاد محمد نجار خراساني، منبت كار معروف عصر فتحعلي شاه قاجار ساخته شده است.
منبر صاحب الزمان (عج) در سال 1325 شمسي توسط مرحوم استاد حيدر نيكنام گلپايگاني مرمت شد.گنبد رفيع مسجد بر فراز ايوان مقصوره، بر عظمت اين بنا افزوده است. ارتفاع گنبد حدود 41 متر و فضاي خالي بين دو پوشش گنبد، 10 متر است. سطح خارجي آن با آجر لعابدار و يك كتيبه با خط كوفي تزيين شده است.در دو طرف اين ايوان، دو مناره هر كدام به ارتفاع 43 متر از كف مسجد ساخته شده و داراي كتيبه‌‌هايي چند است. مسجد گوهرشاد صحني به وسعت 2800 متر مربع دارد و زيربناي آن 9400 متر مربع است.
بناي مسجد شامل 8 ايوان بزرگ و هفت شبستان است. گنبد خانه پشت ايوان مقصوره، با شبستان‌‌هاي يك طبقه، بخش‌‌هاي مختلف مسجد را به هم ربط مي‌دهد.
ايوان جنوبي، ايوان مقصوره نام دارد و ايوان شمالي، معروف به ايوان دار السياده است. ايوان شرقي، ايوان اعتكاف ناميده مي‌شود و ايوان غربي، ايوان شيخ بهاء الدين نامگذاري شده است.نام بانو گوهرشاد، باني مسجد، در ايوان شمالي مسجد (ايوان دارالسياده) بر كاشي معرق به رنگ زرد و خط ثلث نوشته شده است. اين ايوان با معرق‌كاري زيبايي تزيين شده و بر سر در ورودي آن به رواق دارالسياده، پنجره‌اي نقره از آثار عهد قاجاريه نصب شده است.ايوان شرقي و غربي مسجد گوهرشاد، با معرق‌كاري ممتاز و كتيبه‌‌هايي به خط ثلث، مسجد را به رواق امام خميني (قدس سره) و بست شيخ بهاء الدين مرتبط مي‌كند.اين مسجد در طول زمان بر اثر عوامل طيبعي و انساني صدمات زيادي ديده است؛ از جمله در زمين لرزه سال 1084، ايوان مقصوره صدماتي ديد كه مورد بازسازي قرار گرفت.مرمت‌‌هاي ديگر مسجد پس از گلوله باران روس‌‌ها در سال 1330 هـ.ق بود كه به صدمه ديدن گنبد و ايوان‌‌هاي مسجد انجاميد. گنبد و ايوان مقصوره و ايوان‌‌هاي شرقي و غربي مسجد در سال 1339 قمري مورد بازسازي اساسي قرار گرفت.
- سردرها:
سردرها براي شكل دادن به مجموعه بارگاه منور امام (عليه السلام) طراحي شده‌اند. در سه ورودي از خيابان‌‌هاي شيرازي، نواب صفوي و طبرسي، سردرهايي با زيربناي بيش از 70 هزار متر مربع احداث شده است.
- سردر شيرازي:
سردر شيرازي، در مسير ورود زائران از خيابان شيرازي واقع شده و با 24625 متر مربع مساحت و 25492 متر مربع زيربنا، در غرب اماكن متبركه ساخته شده است.
- سردر نواب صفوي:
اين سردر، در مسير ورود زائران از خيابان نواب صفوي واقع شده است. 16164 متر مربع مساحت، 16850 متر مربع زيربنا دارد و در شرق اماكن متبركه واقع شده است.
- سردر طبرسي:
سردر طبرسي، در مسير ورود زائران از خيابان طبرسي و در شمال اماكن متبركه و روضه منوره واقع شده است و 26923 متر مربع مساحت و 27715 متر مربع زيربنا دارد.
معماری مسجد گوهرشاد
تاریخ ساخت:۸۲۱ ه.ق
نام معمار: به دستور گوهر شاد(قوام الدین بن زید الدین بد طیان)
گوهرشاد ، یادگار یک معماری باستانی است از عهد تیموری در جنوب حرم رضوی که بنا به دستور گوهرشاد همسر شاهرخ تیموری در سال ۸۲۱ هجری قمری ساخته شده است .کاشی کاری مسجد با طاق های گنبدی شکل و مناره های آن جلوه ی خاصی به بنا داده به طوری که آن را به نمونه ی کاملی از هنر ایرانی در قلب حرم تبدیل کرده است . ایوان مقصوره ، ایوان جنوبی مسجد است که با ۵۰۰ مترمربع مساحت ، شکوه خاصی آفریده است .منبر صاحب الزمان در کنار محراب ایوان مقصوره به لحاظ قدمت ، حایز اهمیت است . این منبر به دست استاد محمد نجار خراسانی منبت کار معروف عصر فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است . به کارگیری چوب گردو و گلابی با شیوه ی منبت کاری و بدون به کار رفتن میخ ، این اثر را بسیار ارزشمند و هنری کرده است .
کاشی های معرق نفیس ، همه ی اضلاع مسجد را پوشانده و تمام دیوارها به اسماء الله ، آیات قرآن و احادیث تزیین شده است . کتیبه ی ممتاز و تاریخی بایسنقر ( فرزند گوهرشاد ) با زیباترین شکل بر پیشانی ایوان مقصوره خودنمایی می کند . تاریخ بنای مسجد بر کاشی های معرق این کتیبه به چشم می خورد .
گنبد رفیع مسجد برفراز ایوان مقصوره ، برعظمت این بنا افزوده است . سطح خارجی این گنبد با آجر لعابدار و کتیبه ای به خط کوفی تزیین شده است و در دوطرف ایوان مناره هایی به ارتفاع ۴۳ متر از کف مسجد ساخته شده و دارای کتیبه های متعدد است . دو ایوان شرقی و غربی مسجد آن را به رواق امام خمینی و بست شیخ بهایی مرتبط می کند .
گوهرشاد دارای صحنی به وسعت ۲۸۰۰ مترمربع است . بنای مسجد شامل ۸ ایوان بزرگ و هفت شبستان است . گنبد خانه ی پشت ایوان مقصوره با شبستان های یک طبقه ، بخش های مختلف را به هم مرتبط می کند . ایوان جنوبی ، ایوان مقصوره نام دارد و ایوان شمالی معروف به ایوان دارالسیاده است . ایوان شرقی ، ایوان اعتکاف است و ایوان غربی ، ایوان شیخ بهاء الدین نام گذاری شده است .
